Een uitgebreide bespreking van Petrică Nițoaia’s pleidooi voor het herwaarderen van moraal in een post-truth wereld.
In zijn diepgravende essay “Can We Save Morality’s Reputation?”, gepubliceerd op 20 juli 2025, buigt filosoof Petrică Nițoaia zich over de vraag of moraliteit – vaak verguisd, misbruikt of bespot – nog een zinvolle rol kan spelen in onze hedendaagse samenleving. In een wereld waarin begrippen als waarheid en goedheid steeds meer lijken te vervagen onder invloed van politieke manipulatie, cultureel relativisme en historische trauma’s, stelt Nițoaia een bescheiden, maar krachtig moreel herstel voor: via vrije keuze, nederigheid en eerlijke dialoog.
De besmette geschiedenis van moraal
Nițoaia begint zijn betoog met persoonlijke anekdotes die het spanningsveld rond moraal blootleggen: mensen die zelf moreel handelen, maar het woord ‘moraal’ mijden vanwege associaties met religieuze onderdrukking of sociale schaamte. Die afkeer komt niet uit het niets. Door de geschiedenis heen is moraliteit vaak ingezet als onderdrukkingsmiddel, van kolonialisme tot dictaturen.
Denk aan het Roemenië van Ceaușescu, waar iets simpels als lang haar aanleiding kon zijn voor geweld en vervolging – in naam van morele normen. Of aan de Iraanse zedenpolitie, die vrouwen straft voor het niet dragen van de juiste kleding. Zelfs grote denkers ontsnapten niet aan dubieuze morele opvattingen: Kant met zijn racisme, Schopenhauer met zijn seksisme, of Bentham die ondanks zijn dier-ethiek ook gevangenisarchitectuur inspireerde. Moraal is, kortom, te vaak misbruikt – een feit dat niet genegeerd mag worden.
Waarom dan toch blijven praten over moraal?
Ondanks die beladen geschiedenis pleit Nițoaia vurig vóór het behoud en herstel van moreel denken. Hij stelt dat we moraal niet moeten opgeven, maar moeten herijken. Daarbij baseert hij zich niet op dogma’s of absolute waarheden, maar op drie kernprincipes:
- Vrije keuze: In tegenstelling tot religieuze systemen, waar morele geboden vaak als goddelijke wetten gelden, biedt seculiere moraal ruimte voor individuele keuzevrijheid. Dat betekent niet dat alles zomaar mag, maar dat moreel handelen voortkomt uit overtuiging, niet uit dwang.
- Nederigheid: Aangezien zelfs briljante filosofen fout zaten, moeten we onze morele intuïties voortdurend kritisch onderzoeken. We zijn feilbaar, en juist die erkenning maakt morele groei mogelijk.
- Dialoog: Tegenover moreel relativisme – het idee dat alle waarden evenwaardig zijn – plaatst Nițoaia het belang van open, eerlijke gesprekken. Door dialoog ontstaat wederzijds begrip, morele verdieping en soms zelfs universele vooruitgang.
Voorbeelden van morele vooruitgang door dialoog
Nițoaia onderbouwt zijn betoog met historische voorbeelden waarin morele dialoog daadwerkelijk leidde tot vooruitgang:
- De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948): tot stand gekomen na intercultureel overleg tussen landen als India, Syrië, Brazilië en de VS. Ondanks kritiek blijft het een moreel ankerpunt in internationale politiek.
- Afschaffing van slavernij: Hoewel in het verleden meerdere culturen slavernij afschaften, is het tegenwoordig wereldwijd verboden – een zeldzaam voorbeeld van morele consensus.
- Dierenrechten: Hoewel mededogen met dieren al in religies als het Jainisme bestond, is dierenwelzijn de laatste decennia een mondiaal moreel thema geworden, mede dankzij ethische argumentatie over lijden en rechtvaardigheid.
De valkuil van relativisme
Volgens Nițoaia wordt moreel relativisme vaak gemotiveerd door terechte argwaan tegenover morele overheersing. Maar hij waarschuwt: als we moreel oordeel volledig loslaten, verdedigen we ongewild bestaande machtsstructuren. De Franse antropoloog David Graeber stelde al dat relativisme vaak leidt tot stilzwijgende aanvaarding van onrecht.
Een alternatief? Kritische interculturele dialoog, waarin waarden openlijk worden onderzocht en beargumenteerd. Niet vanuit superioriteit, maar vanuit wederzijds respect en de overtuiging dat sommige zaken – zoals slavernij of vrouwenonderdrukking – fundamenteel verkeerd zijn.
Moreel denken als tegenkracht tegen onderdrukking
Nițoaia betoogt dat moraal, mits zorgvuldig en bescheiden benaderd, een van de weinige middelen is die gewone mensen hebben om zich te verzetten tegen uitbuiting, geweld en manipulatie. In een tijd van oorlog, klimaatcrisis en sociale ongelijkheid is moreel denken een noodzakelijke intellectuele én emotionele bron van verzet. Want als we moraal opgeven, wat blijft er dan over behalve het recht van de sterkste?
Hij erkent dat ethische vooruitgang niet vanzelf gaat. John Gray stelt zelfs dat moraal, anders dan technologie, niet lineair evolueert: wat we vandaag winnen, kunnen we morgen verliezen. Slavernij is afgeschaft, maar mensenhandel floreert. De rechten van vrouwen en LGBTQ+ personen zijn breekbaar. De opkomst van autoritaire leiders kan in één generatie morele verworvenheden tenietdoen.
Toch blijft Nițoaia hoopvol. Zoals hij het stelt: we hoeven moraal niet perfect te maken – we moeten haar herclaimen als instrument voor het goede. Niet door te preken, maar door te luisteren, te leren en te blijven spreken.
Conclusie: Een morele hervorming zonder dogma
Het essay van Petrică Nițoaia is geen pleidooi voor terugkeer naar strikte moraalcodes of morele zuiverheid. Integendeel. Het is een oproep tot kritische vernieuwing, waarin moreel denken wordt bevrijd van de ketens van religieus fundamentalisme, autoritaire controle en culturele arrogantie.
Zijn centrale boodschap? Moreel denken is waardevol zolang het gepaard gaat met vrijheid, nederigheid en dialoog. Juist door onze fouten te erkennen en het gesprek open te houden, kunnen we stap voor stap een betere wereld bouwen. En misschien, heel misschien, ook de reputatie van moraliteit redden.
🖋️ Samenvatting geschreven op basis van het artikel “Can We Save Morality’s Reputation?” van Petrică Nițoaia (20 juli 2025).
📚 Volledige tekst beschikbaar via het originele platform of auteur. https://daily-philosophy.com/nitoaia-morality-reputation/
