Brainfog—voor velen met long COVID een van de meest frustrerende symptomen. Het voelt alsof je hoofd vol watten zit, je gedachten traag zijn, en concentratie of helder nadenken een enorme opgave is. Vaak wordt dit erger naarmate de dag vordert, vooral na mentale inspanning zoals vergaderingen of het lezen van complexe teksten. Maar hoe ontstaat die brainfog precies? Waarom duurt herstel soms uren?
In dit artikel duiken we diep in de oorzaken van brainfog bij long COVID en waarom het zich in de loop van de dag opbouwt.
1. Verstoorde energiehuishouding (mitochondriale disfunctie)
De hersenen zijn grootverbruikers van energie. Ondanks dat ze maar ongeveer 2% van je lichaamsgewicht uitmaken, verbruiken ze rond de 20% van je totale energie (ATP). Deze energie wordt geproduceerd door de mitochondriën, de energiefabriekjes in je cellen.
Bij long COVID zijn er aanwijzingen dat deze mitochondriën niet optimaal functioneren. Ze produceren minder energie en meer afvalstoffen, zoals vrije radicalen, die schade aanrichten. Dit heet mitochondriale disfunctie.
Wat betekent dit voor brainfog?
- Aan het begin van de dag heb je nog een beperkte voorraad energie, maar naarmate je mentale inspanning levert, raakt die sneller op.
- Complexe taken zoals vergaderen, lezen of plannen verbruiken veel ATP, en bij long COVID kun je die voorraad minder goed aanvullen.
- Het gevolg: je hersenen schakelen over naar een soort spaarstand, waarin helder denken moeilijk wordt.
2. Ontstekingen in het brein (neuro-inflammatie)
COVID-19 activeert het immuunsysteem en kan bij sommige mensen laaggradige ontstekingen in stand houden, zelfs lang na de infectie. In de hersenen betekent dit dat microgliacellen—de afweercellen van je brein—geactiveerd blijven.
Normaal helpen deze cellen bij herstel, maar als ze te actief blijven, veroorzaken ze neuro-inflammatie. Dit verstoort de communicatie tussen hersencellen, vooral in gebieden die belangrijk zijn voor concentratie, geheugen en alertheid.
Hoe draagt dit bij aan brainfog?
- Mentale inspanning kan de ontstekingsreactie verder aanwakkeren.
- Hierdoor neemt de brainfog gedurende de dag toe, vooral na cognitieve belasting.
- Ontstekingsstoffen, zoals cytokines, beïnvloeden ook neurotransmitters als dopamine en serotonine, die nodig zijn voor helder denken.
3. Verminderde bloedtoevoer en zuurstoftekort (microvasculaire schade)
COVID-19 kan schade aanrichten aan de kleine bloedvaten (microvasculatuur), ook in de hersenen. Hierdoor stroomt bloed minder goed door, wat betekent dat hersencellen minder zuurstof en voedingsstoffen krijgen.
Tijdens mentale inspanning hebben je hersenen juist méér zuurstof nodig, maar als dat niet geleverd kan worden, ontstaat er een energiecrisis.
Gevolgen:
- Brainfog wordt erger na mentale of fysieke inspanning.
- Symptomen zoals duizeligheid, vermoeidheid en concentratieproblemen kunnen ook optreden bij rechtop staan of bewegen, doordat de bloedtoevoer naar de hersenen dan nog moeilijker is.
4. Autonoom zenuwstelsel uit balans (dysautonomie)
Het autonome zenuwstelsel regelt automatische lichaamsfuncties zoals hartslag, bloeddruk en ademhaling. Bij long COVID kan dit systeem ontregeld raken, wat dysautonomie wordt genoemd. Een specifiek voorbeeld is POTS (Posturaal Orthostatisch Tachycardie Syndroom), waarbij je hartslag abnormaal stijgt bij opstaan of bewegen.
Wat gebeurt er dan in je brein?
- Bij dysautonomie is de bloeddrukregulatie verstoord, waardoor hersenen soms onvoldoende bloedtoevoer krijgen.
- Dit kan leiden tot plotselinge of verergerende brainfog, vooral als je langdurig zit, staat, of beweegt.
- Zelfs mentaal werk kan dit systeem overbelasten, waardoor de brainfog toeneemt.
5. Overprikkeling (sensorische overload)
Bij long COVID zijn de hersenen gevoeliger geworden voor prikkels zoals geluid, licht, gesprekken of zelfs interne informatieverwerking. Dit komt doordat het prikkelfilter van het brein, dat normaal irrelevant van belangrijk onderscheidt, minder goed werkt.
Hoe werkt dit?
- Tijdens mentale taken (zoals vergaderen of lezen) krijgt je brein een constante stroom van prikkels te verwerken.
- Zonder goed werkend filter raakt je brein sneller “volgelopen”, wat leidt tot overbelasting en brainfog.
- Zelfs in een stille ruimte kan intensief nadenken over complexe onderwerpen voldoende prikkels geven om brainfog te veroorzaken.
Herstel na mentale inspanning: waarom duurt het zo lang?
Voor veel mensen met long COVID is herstel van brainfog na een mentale taak geen kwestie van een korte pauze, maar van uren. Soms duurt het wel vier uur of langer voordat het brein weer helder aanvoelt.
Waarom dat herstel zo lang duurt:
- Energieopbouw gaat traag: Door de verstoorde mitochondriale functie duurt het langer om ATP-voorraden weer aan te vullen.
- Ontstekingsreacties blijven actief: Na mentale inspanning blijven ontstekingsstoffen langer aanwezig in het brein.
- Bloedtoevoer herstelt langzaam: De microvasculaire schade en dysautonomie zorgen dat de hersenen pas geleidelijk weer voldoende zuurstof en voedingsstoffen krijgen.
- Prikkelverwerking blijft hangen: Het brein blijft langer overbelast, zelfs als de prikkels gestopt zijn.
Praktische tips voor omgaan met brainfog
- Pre-emptief pauzeren: Neem bij mentale inspanning (zoals lezen of vergaderen) elke 10-15 minuten een korte pauze, ook al voel je je nog scherp.
- Hersteltijd bewust inplannen: Houd rekening met langere hersteltijd na cognitieve belasting. Plan rustmomenten en probeer niet direct nieuwe taken te starten.
- Stimuli beperken na inspanning: Na een mentale taak kan het helpen om prikkels te minimaliseren (bijvoorbeeld door even in een donkere, stille ruimte te liggen).
- Activiteiten doseren: Wissel mentale taken af met eenvoudige, weinig belastende activiteiten.
Conclusie:
Brainfog bij long COVID is geen vaag of psychologisch fenomeen, maar het gevolg van complexe, lichamelijke processen: verstoorde energieproductie, aanhoudende ontstekingen, verminderde bloedtoevoer, dysautonomie en prikkelverwerkingsproblemen. Begrijpen hoe deze factoren samenhangen helpt om er beter mee om te gaan en herstelmomenten bewust in te bouwen.
Hoewel er (nog) geen eenvoudige oplossing is, kan kennis van de onderliggende oorzaken je helpen om beter voor jezelf te zorgen en met brainfog om te gaan.
