Sinds het begin van de COVID-19-pandemie is duidelijk geworden dat het SARS-CoV-2-virus niet alleen het ademhalingsstelsel aantast, maar ook aanzienlijke neurologische en neuropsychiatrische gevolgen kan hebben. In de nasleep van een infectie blijven veel mensen langdurige symptomen ervaren, ook wel bekend als “Long COVID” of “post-acute sequelae van SARS-CoV-2-infectie” (PASC). Deze symptomen kunnen maanden, of zelfs jaren, aanhouden na het herstel van de acute ziekte.
Een internationale meta-analyse, gebaseerd op gegevens van meer dan 4 miljoen COVID-19-patiënten uit 125 studies, heeft nu aangetoond hoe wijdverbreid en divers deze langdurige neurologische klachten zijn. Onderzoekers ontdekten dat klachten zoals vermoeidheid (43,3%), geheugenproblemen (27,8%) en cognitieve beperkingen (27,1%) veelvuldig voorkomen. Andere symptomen zoals slaapstoornissen, stress, angst en depressie blijken ook hardnekkig aanwezig.
Achtergrond en methodologie
De studie volgde de MOOSE- en PRISMA-richtlijnen voor systematische reviews en meta-analyses en werd geregistreerd in het PROSPERO-register. Onderzoekers doorzochten vijf grote databases naar relevante studies die neurologische symptomen onderzochten met een opvolgperiode van minimaal zes maanden na COVID-19. Studies werden beoordeeld op kwaliteit, en gepoolde prevalenties werden berekend met behulp van statistische meta-analyses.
Belangrijkste bevindingen
De meest voorkomende symptomen waren:
- Vermoeidheid: 43,3% van de patiënten rapporteerde aanhoudende vermoeidheid. De prevalentie was het hoogst bij mensen die een milde ziekte doormaakten buiten het ziekenhuis.
- Geheugenproblemen (brain fog): Gemeld door 27,8% van de deelnemers, met hogere percentages bij ambulante patiënten dan bij ernstig zieke.
- Cognitieve stoornissen: 27,1%, waaronder problemen met concentratie, informatieverwerking en besluitvorming.
- Slaapstoornissen: 24,4%, vaak veroorzaakt door ontregelde slaap-waakcycli, ademhalingsproblemen en medicatiegebruik.
- Concentratieproblemen: 23,8%, met name bij patiënten met een hogere BMI of langdurige ziekteduur.
- Hoofdpijn en migraine: Hoofdpijn kwam voor bij 20,3% van de patiënten, migraine bij 13%.
- Psychische klachten: Stress (15,9%), depressie (14%) en angst (13,2%) werden veelvuldig gerapporteerd, vooral bij vrouwen.
Subgroepanalyses toonden aan dat deze symptomen bij vrouwen vaker voorkwamen dan bij mannen, en dat hogere BMI en langere ziekteduur het risico op klachten vergrootten. Niet-rokers rapporteerden juist minder cognitieve en hoofdpijnklachten.
Mogelijke verklaringen
De precieze oorzaak van deze langdurige symptomen is complex en multifactorieel. Enkele hypothesen zijn:
- Neuro-inflammatie: Ontsteking in het centrale zenuwstelsel, veroorzaakt door immuunreacties, kan de hersenfunctie langdurig verstoren.
- Autonome disfunctie: Ontregeling van het autonome zenuwstelsel kan leiden tot duizeligheid, vermoeidheid en mentale uitputting.
- Endotheeldisfunctie en microvasculaire schade: Slechte doorbloeding van de hersenen kan bijdragen aan cognitieve achteruitgang.
- Hormonale en psychosociale factoren: Met name bij vrouwen spelen hormonale en maatschappelijke factoren mogelijk een rol.
Klinische en maatschappelijke implicaties
De impact van Long COVID op individuen en samenlevingen is aanzienlijk. Veel patiënten kampen maandenlang met verminderde concentratie, geheugenverlies of psychische klachten, wat hun werkvermogen, sociale relaties en levenskwaliteit ernstig beïnvloedt. Deze situatie vraagt om een gecoördineerde, multidisciplinaire aanpak waarin medische, psychologische en revalidatiezorg worden gecombineerd.
Momenteel is er geen standaardbehandeling. Veelbelovende interventies zijn cognitieve gedragstherapie, gesuperviseerde fysieke revalidatie, psycho-educatie en eventueel neuromodulatie via vagus zenuwstimulatie. Farmacologische therapieën, zoals antidepressiva en ontstekingsremmers, worden onderzocht, maar harde bewijzen ontbreken nog.
Conclusie
Deze meta-analyse benadrukt de dringende noodzaak voor de ontwikkeling van geïntegreerde post-COVID-zorg. De prevalentie van langdurige neurologische en cognitieve klachten is aanzienlijk. Adequate ondersteuning en behandeling kunnen het herstel versnellen en de negatieve maatschappelijke impact van de pandemie verkleinen. Inzetten op vroege herkenning, langdurige follow-up en gepersonaliseerde zorgstrategieën is cruciaal om deze groep patiënten niet uit het oog te verliezen.
Het originele artikel is hier raadpleegbaar: https://bmcneurol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12883-025-04174-9
